Απολαυστική ειρωνεία κενών συμβόλων
Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου

Το εύρημα του αφηγητή που κρύβεται ως δήθεν απλός αναγνώστης ή ανυποψίαστος μεταφορέας πίσω από το χρονικογραφικό κείμενο μιας εποχής, μας υπενθύμισε πρόσφτα, και με ιδιαίτερη επιτυχία, ο Ουμπερτο Έκο στο «Όνομα του Ρόδου». Ο Απόστολος Κ. Δοξιάδης μας υποδεικνύει με τη σύντομη ιστορία του μια διαφορετική εκδοχή: την σπαρακτικά λεπτή ειρωνεία, που μπορεί αθόρυβα και εντελώς ξαφνικά να προκαλέσει ισχυρότατους και πηγαίους κραδασμούς γέλιου, μακριά από τον οιονδήποτε εύκολο ή χονδροειδή ερεθισμό.

Ο «Βίος παράλληλος» αφηγείται την διαμετρικά αντίθετη ζωή ενός παντρεμένου ζευγαριού την εποχή της πρώτης εξάπλωσης του χριστιανισμού στον αργά αλλά σταθερά θνήσκοντα ελληνορωμαϊκό κόσμο. Ο σύζυγος καταφεύγει στον μοναστικό βίο της Αιγυπτιακής ερήμου για να ξεχάσει την μοιχεία που διαπιστώνει μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Η Θηβαία μοιχαλίδα, απρόσμενα εγκατελειμμένη, εθίζεται στο πολυάριθμο των ερωτικών συνευρέσεων και καταλήγει ως πόρνη στη Ρώμη. Κατά την περίοδο του αυτοκράτορα Γαλερίου ο χριστιανισμός αποτελεί ημιμόνιμη θρησκεία και έχει ήδη στο ενεργητικό του μιαν εκλεκτή σειρά ιερομαρτύρων καθώς και ανθρώπων που εξήλθαν της κοινωνίας για να επιστρέψουν, δια της ουρανίου οδού, στον κόσμο. Οι χριστιανοί χρονικογράφοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για όσους ξεχωρίζουν στο πεδίο της αγαθής αυτής πάλης. Αντικείμενα ενός τέτοιου ενδοαφέροντος γίνονται και οι πρωταγωνιστές της ιστορίας του Απόστολου Κ. Δοξιάδη: Ο άντρας επειδή ανάλωσε την ύπαρξή του στην υπηρεσία του Θεού. Η γυναίκα γιατί μετάνοιωσε περί τα τέλη της ζωής της, ζητώντας την πλήρη κάθαρση. Με μια διαφορά: η τελευταία με την πράξη της ετούτη, κερδίζει τη διαιώνια επωνυμία. Εκείνος, κυριευμένος από το νεανικό ερωτικό της όραμα σε όλη του τη ζωή (ακόμα και αφού τη συναντά, πιστεύοντας ότι θα γλιτώσει οριστικά, γριά και άσχημη), ίσα που χωράει στα περιθώρια της χρονικογραφικής αναφοράς.

Ο αφηγητής έρχεται να καλύψει την ιστορική αυτή αδικία: να ανασκαλέψει στοιχεία και γεγονότα και να βρει αιτιώδεις δεσμούς, οι οποίοι, ενδεχομένως, διέφυγαν από τον χρονικογράφο. Στην πραγματικότητα, καταφτάνει για να ειρωνευτεί πέρα ως πέρα την αλληλουχία των συμβάντων και τα συμβολικά νοήματα που υποτίθεται πως το καθόρισαν. Χρησιμοποιώντας μιαν ύποπτα αντικειμενική διατύπωση επιδιώκει έναν διπλό στόχο: να αποδώσει με πλάγιο τρόπο την εσωτερική φωνή των προσώπων (εξάγοντας απ’ αυτήν όχι τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους αλλά τα ιδεολογικά θραύσματα και τους αντικρουόμενους πολτισμικούς κώδικες του λόγου τους) και να ανιχνεύσει τα πραγματικά κίνητρα των υπερβατικά σημασιοδοτημένων ενεργειών τους. Έτσι, η απολαυστική τόλμη της πορνείας και η θεαματική (και εκ του ασφαλούς) μεταμέλεια, η στάση των μοναχών στο εσωτερικό της ασκητικής κοινότητας, το αυτομαστιγωτικό ύφος της χριστιανικής ζωής, οι σχετικές με τα θαύματα αφηγήσεις των ερημιτών (που έλκουν την καταγωγή τους από το γλωσσικό και εικονοποημένο υλικό των συναξαριών), η καταλυτική φήμη της στραμμένης στο θείο αγιοσύνης και η βασανιστική στέρηση των βιοτικών επιλογών του μονάζοντος, καταλήγουν – μέσα από μιαν άρτια δομημένη και αποτελεσματικά κινητική στους χώρους και στις νοοτροπίες των ανθρώπων της εποχής ατμόσφαιρα – σε ένα και μοναδικό σημείο: τις πραγματικές εμμονές της κοινωνικής (χρηματισμός της πορνείας και ηθική αποκατάστασή του) και ζωϊκής (αδήριτη παραμονή της ερωτικής επιθυμίας και του ονείρου) ύλης. Η ιστορία άλλωστε, θα υπαινιχθεί ανοιχτά στο τέλος ο συγγραφέας, μόνον αυτές μπορεί να αναγνωρίσει και να καταγράψει. Σε μας ανήκει να διακρίνουμε την ειρωνική της ιδιοτέλεια και το σαρκαστικό παιχνίδι που μας προκαλεί να παίξουμε μαζί της. Ο Απόστολος Κ. Δοξιάδης όχι μόνο δέχεται και από ένα σημείο και μετά, οξύνει τους παραπάνω όρους αλλά και προσφέρει στον αναγνώστη ένα ανακουφιστικό (με την έννοια της κριτικής απόστασης του ολοκληρωμένου αφηγηματικού λόγου) και μακράς διαρκείας γελαστικό ήθος.

January 28, 1986: Vangelis Hadjivasileiou – Avgi