Η φρεσκάδα του στερεότυπου
του Χάρη Καμπουρίδη

Ποια σχέση έχει ο Τζ. Πόλοκ, το σύμβολο της αμερικανικής ζωγραφικής, με τον Πλάτωνα, το μιούζικαλ και τον Καραγκιόζη; Το multimedia έργο του Απ. Δοξιάδη προτείνει ένα «ενιαίο καλλιτεχνικό έργο» και ένα ιδιοφυές ζευγάρωμα της παράδοσης με το πνεύμα της εποχής.

Πώς θέλουμε να κτυπά η καρδιά μας, ρυθμικά ή ακανόνιστα; Θέλουμε το πρόσωπο των οικείων μας ίδιο ή αγνώριστο σε κάθε κοίταγμα; Αυτονόητη για εκατομμύρια χρόνια η απάντηση, όχι όμως στις πρόσφατες δεκαετίες, όταν σε χρονικό διάστημα μιας γενιάς αναγκαστήκαμε να χωνέψουμε διαφοροποιήσεις ηθών που στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες έγιναν σε αιώνες και ομαλότερα. Η μέσω τεχνολογίας βελτίωση της καθημερινότητας μας συνήθισε να προσδοκούμε κάθε είδους αλλαγή ως ευλογία, ωθώντας μας συχνά να ξεχνάμε ότι μερικές στερεότυπες αξίες ζωής δεν υπερβαίνονται, απλώς αλλάζουν ενδυμασία. Πριν από μια δεκαετία ακόμη, ενδιαφέρουσα τέχνη έμοιαζε κάθε τι καινούριο, σήμερα αυτό που περιέχει ένα πολιτιστικό σημείο αναφοράς άξιο για τον 21ο αιώνα. Τα διλήμματα μοντερνισμού-παράδοσης απαιτούν γενναίο επαναπροσδιορισμό, χωρίς τριτοκοσμικές φοβίες, ιδίως τώρα που οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έγιναν μια κοινή παγκόσμια πλατφόρμα απομνημόνευσης και επικοινωνίας εικόνων, ήχων και ιδεών.

Δεν γνωρίζουμε αν ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Απόστολος Δοξιάδης είχε στις προθέσεις του τέτοια ζητήματα, όμως «Η τραγική ιστορία του Τζάκσον Πόλοκ, αφηρημένου εξπρεσιονιστή» (Γκαλερί Ζουμπουλάκη), τα διαπραγματεύεται μοναδικά. Ως καλλιτεχνικό είδος είναι μια επιμειξία στερεοτύπων: βασίζεται στο παραδοσιακό Θέατρο Σκιών (παίζει ο Γ. Νταγιάκος), σε λαμπρούς ηθοποιούς (D. Miller, A. Milonas κ.α., μεταξύ των οποίων ο Μ. Knight, ειδικός στο κουκλοθέατρο), που παίζουν στα αγγλικά, συνοδευόμενοι από ορχήστρα με συνθέσεις του Δ. Παπαδημητρίου, σε ύφος μιούζικαλ – με παρηχήσεις ελληνικών θεμάτων. Η οθόνη περιβάλλεται από ζωγραφική σύνθεση «τύπου Πόλοκ», δηλαδή χρώματα χυμένα σε αλλεπάλληλες διαδικασίες, το γνωστό dripping (στάξιμο), που εκφράζει την αμεσότητα, τον αυτοσχεδιασμό, την έλλειψη ενδιάμεσων στη διαδικασία του εικαστικού έργου – ο Πόλοκ είναι το σύμβολο της απεξαρτημένης, από την Ευρώπη και τις διδασκαλίες, αμερικανικής τέχνης. Ο αφηγητής έχει ύφος παλιάς επικολυρικής μεσαιωνικής μπαλάντας και χιούμορ Μπρόντγουεϊ και πίσω από το πανί διαδραματίζεται η ζωή του καλλιτέχνη, με εκφραστικές καρικατούρες και πολλές αναφορές στην ιστορία της τέχνης ή στα κοσμικά της Ν. Υόρκης. Τεχνοκριτικός σύμβουλος του έργου, η Κ. Κοσκινά.

Όλο το θέαμα έχει μια γοητευτική ευγλωττία, σαν καλοσμιλευμένο παραμύθι της γιαγιάς, και ο θεατής το ρουφά χωρίς να χρειαστεί να γνωρίζει το εύρος προβληματισμών που προϋποθέτει: τη σχέση του Θεάτρου Σκιών με το πλατωνικό Σπήλαιο των Ιδεών ή με τη σημερινή οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή multimedia (πολυμέσων) ή το βαγκνερικό Gesamtkunstwerk  την ενοποίηση των τεχνών. Ή και τη συγγένεια της σύγχρονης τηλεοπτικής «κωμωδίας καταστάσεων» ή της σαπουνόπερας, με τα διαχρονικά αφηγηματικά στερεότυπα, που φθάνουν πίσω έως τις ομηρικές ραψωδίες.

Με τη φρεσκάδα των κόμικς και χιούμορ από μιούζικαλ, ο Δοξιάδης μάς μιλάει για τη φιλοσοφία της αναπαράστασης, την αυθορμησία της καλλιτεχνικής έκφρασης και για την ενέργεια της παράδοσης που έχουμε δίπλα μας, σε κάθε γωνιά της Γης, και συχνά αγνοούμε το πώς να την αντλήσουμε  φοβούμενοι ίσως τις μοντερνιστικές απειλές ότι είμαστε «ξεπερασμένοι»  τη στιγμή που ο Τζέιμς Μποντ προεκτείνει σημειολογικά τον ‘Aη Γιώργη ή και τον Ηρακλή.

Η συσχέτιση του αυτοσχεδιαστικού ντρίπινγκ με τον αυθορμητισμό του Καραγκιόζη είναι ιδιοφυής. Αποτελεί μια απροσδόκητη συνεισφορά σε όσα οι ζωγράφοι μας (Γ. Τσαρούχης, Γ. Σικελιώτης, Ν. Κεσσανλής, Α. Φασιανός κ.ά.) κατέθεσαν από την πλευρά τους. Ο Δοξιάδης μάς προσφέρει μια καλοχωνεμένη άποψη για το πώς το ευγενές στερεότυπο  η διαχρονική πολιτιστική μνήμη, κάτω από την επιδερμίδα της φόρμας  εναρμονίζεται με τα χρόνια της παγκοσμιότητας, προοιωνίζοντας μια αισιόδοξη μετάβαση στον νέο αιώνα.

3 Φεβρουαρίου 1999: Χάρης Καμπουρίδης – Τα Νέα